Zmienne losy zamku w Iłży

Przejeżdżając przez Iłżę - niewielkie, ale bardzo malownicze miasteczko na południu Mazowsza zobaczyć można górujące nad osadą ruiny gotycko-renesansowego zamku. Wzniesiony został najprawdopodobniej w pierwszej połowie XIV wieku na zamówienie biskupa krakowskiego Jana Grota. 

Najstarszą częścią zamku, która przetrwała do naszych czasów, jest okrągła wieża. Oprócz niej w XIV wieku wzniesiono również ciąg murów obronnych wraz z bramą zachodnią. Ówczesny zatarg Jana Grota z królem Kazimierzem Wielkim o zaległą dziesięcinę był powodem budowy tak potężnych fortyfikacji. Gotycki zamek był budowlą na tyle okazałą, że wiele razy gościł dwory Władysława Jagiełły i innych królów polski. W 1560 roku przebudowany został w stylu renesansowym. Dodano ozdobne attyki, a wieżę zwieńczono okazałym hełmem. Niestety wszystkie prace poszły na marne, gdy pod koniec XVI wieku w zamku wybuchł pożar. W XVII wieku dokonano odbudowy. Dodatkowo rozpoczęto przygotowywanie zamku do celów obronnych. Wszelkie zabiegi nie pomogły - podczas Potopu zamek w Iłży został zajęty przez Szwedów i zniszczony. Następnie przeszedł w ręce wojsk węgierskich pod dowództwem księcia Jerzego Rakoczego. Po odzyskaniu zamku przez biskupów krakowskich dokonano kolejnego remontu. Sielanka nie trwała długo. W czasie konfederacji barskiej zamek ponownie zniszczono, natomiast Sejm Czteroletni z 1789 roku zajął dobra biskupów krakowskich. Przeszły one na rzecz państwa. Zamek uznano za poważnie zrujnowany. Ostatni etap użytkowania obiektu przypadł na czasy rozbiorów. Zamek w Iłży przeszedł pod rządy państwa austriackiego. Zorganizowano w nim lazaret. Było to też miejsce hucznych zabaw. Podczas jednej z nich wybuchł pożar, który strawił resztkę zabudowań, a także ruchome wyposażenie zamku. 

Po opuszczeniu zamku przez ostatnich lokatorów, zaczęto rozkradać materiał budowlany. Posłużył on m.in. do budowy karczmy i fabryki fajansu Sunderlanda. Pod koniec XIX wieku pozostałości zabudowań wykupił Tadeusz Lubomirski i przekazał je Towarzystwu Opieki nad Zabytkami Przeszłości. W tym momencie rozpoczęła się ochrona obiektu. Pierwsze prace restauracyjne przeprowadzono w 1910 roku. W czasie I i II wojny światowej zamek dotknęły kolejne zniszczenia. Do lat 70. XX wieku prowadzono konserwację ruin. Obecnie zamek jest obiektem udostępnionym o ststusie ruiny trwałej, gdzie odbywają się liczne imprezy historyczno-kulturalne.

Oprócz zamku Iłża pochwalić może się malowniczymi krajobrazami, które najlepiej podziwiać z najwyższego punktu miasteczka - zamkowej wieży.